Wat is Boeddhistische psychologie?
In de traditionele psychologie wordt voornamelijk gekeken naar uiterlijk waarneembaar gedrag. De Boeddhistische psychologie (of contemplatieve psychologie), die uit de Boeddhistische traditie komt, kijkt juist naar je innerlijke wereld. Je leert als het ware naar 'binnen' te kijken. Zo leer je na te gaan wat zich in je afspeelt. Bijvoorbeeld wat er allemaal in je geest gebeurt, wat je denkt en voelt, en wat voor invloed dat eigenlijk heeft op je eigen levenssituatie. Maar ook leer je kijken naar je eigen woorden en daden. Dat is iets waar we normaal gesproken niet zo mee bezig zijn, we zijn er beperkt van bewust. Deze psychologie houdt zich bezig met dit zelfonderzoek, hoe je kunt komen tot zelfkennis. Dat is het begin. Daarna kun je verder gaan in zelfsturing. Dat is wat we persoonlijke leiding noemen. Zelfsturing, een beheersing van je eigen gedrag. Zo bepalen niet de mensen om je heen, of de wereld om je heen wie je bent, maar bepaal je dat zelf door bewust te zijn wat er zich allemaal in je afspeelt. Ook je emoties of gedachtepatronen worden zo duidelijk voor je en krijg je inzicht wat die voor invloed hebben op je dagelijkse leven. Dit bewustzijn geeft je de mogelijkheid om vanuit jezelf en in onafhankelijkheid te kiezen, dus jezelf te sturen. Als van nature eigenlijk weer. Alsof iemand op een koets de paarden bestuurt.
Hoe doe je dat?
De methoden van zelfsturing zijn generaties lang beproefd en verfijnd. Normaal is het zo dat we gewoon doen wat we doen, en voelen wat we voelen. We denken er niet bij na, het gaat als vanzelf. Als we bijvoorbeeld televisie kijken kunnen we ook tegelijk eten. We zitten met onze gedachten lekker in het programma, en zijn ons niet bewust van het eten. Voor je het weet heb je het lege bord op tafel gezet. Een klein voorbeeldje van iets wat over het algemeen het grootste deel van de dag gebeurd. Op je werk, tijdens een feestje, in een vergadering, als we sporten, of als je dit nu aan het lezen bent misschien… We doen gewoon wat we doen zonder dat het ons zelf opvalt. Alsof we in een slapende toestand zijn. Allemaal dagelijkse dingen.
Er zijn ook situaties te bedenken die wat anders zijn, zoals perioden in je leven waar het allemaal plotseling anders gaat. Anders dan je verwacht had en waar we meer bewust worden van de situatie op zich. Je kunt ziek worden, een been breken tijdens de wintersport, je baan kwijt raken, een naaste verliezen, noem maar op. Vervelende situaties die je opeens uit het bekende ritme halen. Je wordt er ineens mee geconfronteerd en het als vanzelf gaande dagelijkse leventje wordt gewijzigd. Situaties die je liever niet mee wilt maken. We worden ons bewuster dat de situatie op zich is veranderd. We komen dan emoties van onszelf tegen zoals bijvoorbeeld verdriet, kwaadheid, woede en angst. Dat zijn vaak momenten waarbij je merkt dat je het belangrijk vindt als er waardevolle mensen om je heen zijn. Of dat je beslist om professionele hulp te gaan zoeken. We kunnen de gevolgen van die gebeurtenis(sen) niet zomaar een plek geven en we hopen dat een ander ons daarmee kan helpen en ondersteunen.
Met de Boeddhistische psychologie leer je binnen Instituut EszenzZ in eerste instantie bewuster te worden van de dagelijkse dingen en bezigheden. Je leert 'in jezelf' te blijven en gade te slaan hoe je in situaties doet, reageert, je gedraagt en voelt. Zo kun je bijvoorbeeld opmerken dat je op je werk beïnvloedbaar bent door je collega. Alsof het lijkt dat diegene jouw stemming bepaalt. Of je merkt op terwijl je in de file staat dat je je erg aan het opwinden bent over het stilstaan met als gevolg dat je gespannen wordt. Allemaal signalen in jezelf die ergens een vorm van lijden teweeg brengen. Onzekerheid en spanning in dit geval die een reactie geven ergens in je lichaam. Door hiervan bewust te zijn ontstaan er helderheid en keuzes. Ontstaan er situaties die je plotseling uit je normale dagelijkse leventje trekken, zoals hiervoor beschreven, gebeurt hetzelfde. We raken in een situatie die je geen geluk biedt. Ook in deze situatie(s) kunnen we ons bewust zijn van wat er in ons afspeelt, en kunnen we leren daar zonder oordeel ruimte aan te geven, zoals emoties. Misschien komen er vervolgens ook normen en waarden bij kijken die je in je leven geleerd hebt, die mogelijk je emoties weer afremmen. Zo bepalen je gedachten op dat moment wat je wel of niet doet, terwijl je het liefst iets anders zou willen doen. Zoals verdrietig zijn bijvoorbeeld.
In de Boeddhistische psychologie leer je je eigen leven nauwkeurig te observeren. Als het ware kijk je als een soort 'buitenstaander' naar 'jezelf' toe. Dit is wat anders dan we gewend zijn. Normaliter neemt ons ego het heft in handen. Ego, wat hier een vergelijkbaar woord is voor met name ons denken (mind). Een onbewuste staat van waaruit we bewuster kunnen worden. Je kunt je eigen geest onderzoeken door te 'kijken' naar de gedachten en gevoelens die door je heen gaan. Ga maar eens gewoon in stilte zitten en ervaar maar eens dat je gedachten overal heen vliegen, van de hak op de tak. Deze gedachtestroom is de werkelijkheidsbeleving van het ego. We denken dat we zijn wat we denken en voelen. Onze taal geeft echter vaak aan dat we misschien toch iets anders zijn. Alsof er een verschil bestaat tussen 'ik' en 'mijn' gedachten.
Leuke voorbeeldjes zijn “Het laat me niet los” (alsof jij iets anders bent dan hetgeen wat je wilt dat loslaat), of “Ik heb mezelf niet meer in de hand” (Ik en mezelf, alsof het er twee zijn), of “Ik krijg van die gedachten” (wie krijgt, en wie geeft wat, of horen die gedachten misschien niet bij het 'ik'?). Klinkt lekker filosofisch natuurlijk, maar het zet wel de werkelijkheidsbeleving in een ander daglicht. We zijn als het ware bevangen door onze gedachtestromen en gevoelens en het lijkt dat we er 'in' zitten. Wanneer bijvoorbeeld onze gedachten aangeven dat we maar weinig voorstellen, geloven we die gedachten ook dat we weinig voorstellen. We hebben dan niet in de gaten dat dit maar woorden zijn, gedachten, beelden, die op één of andere manier in ons denken en voelen terecht zijn gekomen. We hebben op die manier hele gedachteconstructies opgebouwd.
We hebben zo ook een heel beeld van onszelf en de wereld opgebouwd, en we denken dat het de werkelijkheid is. Het bijzondere is nu dat je buiten die gedachtestroom kunt gaan staan, en er als een buitenstaander naar kunt kijken. Zo ontdek je welke wereld je zelf hebt gecreëerd. Na het ervaren en inzien achteraf voelen mensen zich vrijer. Het pad wat hier beschreven wordt houd in dat er door een voortdurende waarneming van jezelf, van je gedachten en gevoelens, meer helderheid ontstaat in wat je gedachteconstructies zijn. En ook de daarbij behorende gevoelens, en wat de werkelijkheid van het hier en nu is. Door met je aandacht in dat hier en nu te zijn laat je vanzelf die gedachtepatronen los. Dit kan echter alleen plaatsvinden vanuit een innerlijke rust en stabiliteit.
Met name door te zitten kun je hier aan werken. Werken door eigenlijk 'niets' te doen. Je let op je ademhaling, en je neemt je gedachten waar. Net als iemand die in de bioscoop naar het doek kijkt. Gedachten die je steeds in beslag nemen. En zonder oordeel en afkeuring neem je het waar. Wat je ook denkt of voelt, het is prima zoals het is. Maar ook in de dagelijkse bezigheden zul je steeds meer merken wat je gedachten zijn en hoe de daaruit voortkomende emoties zich presenteren. Terwijl je aan het afwassen bent kun je de hele tijd zitten denken aan komende dinsdag als je bij de tandarts die zenuwbehandeling moet ondergaan. Dat idee alleen al voelt niet prettig aan toch? Je gedachten leiden je af van het moment van afwassen en het geeft je een naar gevoel ergens in je lichaam. Maar je kunt die gedachtepatronen ook op gaan merken, en op het moment dat je dat merkt is het moment van 'kiezen', je kunt dan namelijk in het 'hier en nu' springen. Het klinkt simpel, en dat is het misschien ook, maar blijkt vaak moeilijk omdat we ons niet bewust zijn van onze gedachten. We zijn ook niets anders gewend geweest… Dit vormt de basis van het idee dat het meeste lijden ontstaat uit een onbewuste manier van ons laten leiden door het denken. Om bewuster te leven is het van belang de geest rustig en fris te houden. Daarvoor is ontspanning belangrijk. Meditatie is hierbij een middel.
De Boeddhistische of contemplatieve psychologie is een overgangsgebied tussen psychologie en spiritualiteit. Gewoon zijn wie je bent, de gedachten voorbij.
Boeddhistische psychologie en hypnotherapie
Eerder werd al verteld dat het loslaten van gedachtepatronen door met je aandacht in het hier en nu te zijn alleen kan plaatsvinden vanuit innerlijke rust en stabiliteit. Een therapeut kan ondersteunend zijn in het werken aan neurotisch lijden, om ruimte te maken voor het existentiële lijden. Uit ervaring blijkt dat vanuit dit uitgangspunt pas ruimte ontstaat voor deze verdere ontwikkelingsvorm. Uiteraard is het wel zo dat ook diegene met diepgewortelde problemen vruchten kunnen plukken van de bewustwording van die gedachtepatronen die hieraan gekoppeld zijn. Zoals hypnotherapie op zichzelf voor een breed scala aan klachten een hulpzame hand kan zijn, zo is deze invalshoek een extra ruggensteun in het proces.
De combinatie en koppeling met de beleving van nodige verwerkingen uit het verleden met de hier en nu aanvaarding blijken effectief. De ruimte die in de beleving ontstaat met betrekking tot hetgeen er nu is en zich mogelijk voorheen voordeed wordt als bevrijdend ervaren bij diegene met bijvoorbeeld een traumatisch verleden. De volledige aandacht van wat nu is, in acceptatie en berusting, schept wederom mogelijkheden om vanuit dat huidige moment 'keuzes' te maken. Dit geldt indien de emotionele voortvloeisels uit het verleden door een hypnotherapeutische manier zijn benaderd, waardoor deze ruimte kan ontstaan. Als hypnotherapeut is het essentieel om in de therapie over voldoende gereedschappen te beschikken om een ieder in zijn hulpbehoevende situatie zo gunstig mogelijk van problematiek te helpen ontdoen of te verzachten. Even zo belangrijk is het om de cliënt de in zichzelf al aanwezige gereedschappen te leren toepassen in huidige, maar ook toekomstige situaties waarin dat nodig blijkt. Dit alles om zoveel mogelijk vanuit eigen bewustzijn datgene te bewerkstelligen wat tot bewustwording en groei leidt.
De Boeddhistische psychologie vindt haar oorsprong in het Boeddhisme.
Instituut EszenzZ werkt vanuit deze benadering d.m.v. creatieve educatie op een manier die een (individueel gevormde) leergang is. Een leergang die bestemd is voor vrijwel een ieder met een 'persoonlijkheidsprobleem' in brede zin en vervolgens diegenen die 'zelf'-ontwikkeling prefereren (wie of wat ben ik?). Contemplatieve psychologie is geen vorm van psychotherapie, al zijn geestelijke processen wel duidelijk te maken. Termen als boeddhistische therapie of een boeddhisme therapeut zijn dus niet op zijn plaats.
Binnen de Boeddhistische psychologie richt men zich op de spirituele ontwikkeling van iedereen. Hierin bestaat geen goed of fout. Een vorm van weten, een vorm van zijn. 'Aanschouwelijk kennen', bewust zijn van je eigen werkelijkheidsbeleving inclusief de beleving van het 'eigen' bestaan. Hypnotherapeutische interventies en mentaal emotieve training kunnen binnen de leergang indien van toepassing aanvullend zijn als instrumenten voor deze 'stap'. Ook literatuur is voor het opdoen van kennis een zinvolle toevoeging tijdens de leergang. De samenkomst van kennis en doen in de praktijk wordt een weten in het dagelijkse. Bewust-er-Zijn, zoals je werkelijk bent en wat uiteindelijk overblijft.
Advaita Vedanta - Non dualiteit
Er zijn binnen onze leergangen diverse overlappingen met de Advaita Vedanta.
Advaita Vedanta is een spirituele traditie die (zover kan worden nagegaan) ouder is dan het Boeddhisme. Er bestaan esoterische geschriften die de Upanishaden (geheime leer) worden genoemd. Die teksten zijn ontstaan vanuit een vraag en antwoordspel dat plaats vond tussen een kleine groep mensen en een spirituele leermeester. Het onderricht had een vertrouwelijk karakter. Deze oorspronkelijk geheime leer was de basis voor de radicale bevrijdingsfilosofie (Advaita-Vedanta) die op dit moment steeds vaker op verschillende plaatsen in de wereld onderricht wordt. “Satsang” is daarvoor het meest gebruikte woord. Het woord “A-dvaita” staat voor: “Niet- tweeheid” ofwel non-dualisme. Het woord “Vedanta” betekent “het einde van alle kennis”.
Het non-dualisme verwijst naar het Ene, de bron waarvan en waaruit alle waarneembare vormen ontspruiten. “Iets” wat voortkomt uit het Ene kan nooit iets anders zijn dan dát waar het uit voortgekomen is, het Ene. Het vormeloze en de vorm kunnen niet van elkaar gescheiden worden. Daarom is het één geheel en kan het nooit tweevoudig of duaal zijn. (De munt heeft twee kanten, maar blijft tóch een enkele munt. Daarbij zijn de twee tegengestelde kanten van de munt gelijkwaardig.)
Het boek 'Bewust-er-zijn met hooggevoeligheid' van Antoine van Staveren laat de samenkomst zien tussen de boeddhistische psychologie en advaita binnen de gegeven leergangen. Dit boek is een effectieve steun voor iedere HSP.
Klik op de volgende video´s indien je meer informatie wilt hebben over Advaita Vedanta:
